NIEUW! Lees ook de Geschiedenis van de Dapperbuurt!
Het duurt tot eind jaren twintig voordat er gedacht wordt aan de bouw van een eigen gebouw voor de Gereformeerde Kerken in de Indische Buurt. Dat komt omdat vlak buiten de buurt, aan de Zeeburgerstraat, al in 1889 de reusachtige Funenkerk gebouwd wordt. De Funenkerk, met als architect Tjeerd Kuipers, is een van de vier Gereformeerde kerkgebouwen in Amsterdam voortkomend uit de Doleantie in 1886 – het uittreden van de Gereformeerden uit de Nederlands Hervormde kerk – onder leiding van voorman Abraham Kuyper. De andere zijn de Boomslootkerk, de Keizersgrachtkerk en de Raamkerk.
De Funenkerk, centraal gelegen tussen de Oostelijke Eilanden, de Dapperbuurt en de (latere) Indische Buurt, is een zaalkerk in neo-renaisancistische stijl en kent maar liefst 1.620 zitplaatsen. Direct aan de kerk vastgebouwd is de Funenschool, in Amsterdam ook wel bekend als de Gereformeerde Lagere Scholol no. 5. De Gereformeerde Lagere School no. 6 zal later in de Javastraat gevestigd worden (A.W.F. Idenburgschool op nr. 126). Vlakbij de Funenkerk, maar nog net niet in de Indische Buurt, is in de jaren dertig het gebouwtje van de verwante C.J.M.V. Excelsior te vinden. Het pand op nr. 53a – dat in de loop van de geschiedenis vele namen en bestemmingen heeft gekend en waarin tegenwoordig De Regenboog gevestigd is – wordt ook wel het Padvindershuis (“de Zeeburght”) genoemd, naar een eerdere bestemming sinds de bouw in 1920.
Als tussen 1920 en 1930 het nieuwe deel van de Indische Buurt vorm krijgt (het oude deel, het huidige noordwestelijk kwadrant, komt met name in de jaren 1900-1910 tot stand), worden vanuit de Gereformeerde Kerken initiatieven ontplooid om, naast de al actieve Nederlands Hervormde Elthetokerk en de Rooms-Katholieke Gerardus Majellakerk, wat meer in deze nieuwe buurt te gaan betekenen. De gereformeerde J.V. Onze Verwachting, die zich in eerste instantie vanuit de Commelinstraat op de Indische Buurt richt, verhuist al spoedig naar Wijkgebouw Eltheto aan de Javastraat en is daar enkele jaren gevestigd. Ook is er al vroeg een gereformeerde school in de Indische Buurt.
In de tweede helft van de jaren twintig ontstaat er een heus kerkbouwplan voor de Indische Buurt. Het moet een kerkgebouw van bescheiden omvang worden. Er vinden verkennende gesprekken met de Gemeente Amsterdam plaats, die in eerste instantie gunstig verlopen. In april 1930 doet de Commissie van Beheer van de Gereformeerde Kerk van Amsterdam daarom een verzoek aan B & W van Amsterdam haar een perceel te verkopen van 475 m2 aan het Ceramplein. Direct komt er echter verzet op gang van buurtvereniging Ceram. Ceram organiseert op donderdag 15 mei een protestbijeenkomst in het St. Bavohuis. Een groot aantal adressen tegen de kerkbouw wordt bij B & W ingediend. Met name vertegenwoordigers van de Communistische Partij Holland betogen dat, ondanks de toezeggingen van de gemeente, de buurtbewoners van de Indische Buurt behoefte hebben aan voldoende parkruimte, alhoewel het inderdaad een feit is dat volgens het bestemmingsplan hier bebouwing bestemd is (oorspronkelijk was hier een Badhuis gepland). Alhoewel de Christen-Democraten en ook de Rooms-Katholieken pleiten voor de bouw van de kerk, die immers slechts een klein deel (nl. 5%) van het plein in beslag zal nemen, gaat de Gemeente in oktober 1930 uiteindelijk overstag en gaat de bouw niet door. Het communistisch dagblad De Tribune triomfeert in een kort artikel:
De gereformeerde kerk op het Ceramplein komt er niet
Woensdag heeft de raad van Amsterdam de voordracht van B. en W. verworpen om een stuk van het Ceramplein te Amsterdam te verkoopen aan de geref. kerk te Amsterdam. De Indische Buurtvereeniging heeft al maanden een krachtige actie gevoerd tegen het plan om het plein door een “godshuis” te ontsieren. Deze actie is thans met succes beloond. Partijgenoot Seegers merkte in de raad op dat de bevolking in de buurt oordeelt, dat de kerk er niet komen moet. Daarmee is het plei beslist. In Rusland zou men een kerk zelfs sloopen, als de bevolking dit wenscht.
De Anti-Revolutionaire Kiesvereniging Nederland en Oranje op haar beurt spreekt in reactie haar leedwezen uit met o.a. de woorden:
De A.-R. Kiesvereeniging N. en O., op 14 november in groote vergadering in “Bellevue” bijeen; nam met groote verbazing en diep leedwezen kennis van het besluit van den gemeenteraad tot weigering van den bouw eener kerk op het Ceramplein: zij constateert met droefheid bij de beraadslaging de uiting van antipathie tegen het christelijk geloof, en gevoelt dit besluit als een grievenden smaad, het rustigste deel der Amsterdamsche bevolking aangedaan.
Verontwaardigd gaat hier vervolgens het Sociaal-Democratisch Dagblad Het Volk op haar beurt enige dagen later weer op in:
Wat een opwinding! […] Behalve de communisten, die nu eenmaal principieel tegen elke kerkbouw zijn, heeft geen der raadsleden ook maar een oogenblik den schijn gewekt van te handelen uit antipathie tegen het christelijk geloof. Zoodat van een ” grievende smaad” toch waarlijk geen sprake kan zijn.
Hoe een en ander ook zij: er komt definitief geen Gereformeerde kerk op het Ceramplein. De Commissie laat nu haar oog vallen op twee percelen en koopt de panden Eerste Atjehstraat 58 en Tweede Atjehstraat 55. De benedenruimten van deze panden worden verbouwd tot wijkgebouw, die tot opheffing van de Funenkerk blijven bestaan. In deze panden zijn onder andere de Gereformeerde Mannenvereniging Dr. A. Kuyper (later: Vrienden Kring), het Accordeon Orkest Hymnia, de Gereformeerde Vrouwenvereniging Brandende Harten, Zendingskrans Door Liefde Gedreven (werkt voor zendingsziekenhuizen in Indonesie en Suriname), meisjesclub Van Knop tot Bloem, jongensclub Weest Getrouw, de Bejaardenkring der Gereformeerde Kerk en de Kring Woord en Daad gevestigd. Ook het Gereformeerde evangelisatiewerk in de Indische Buurt heeft de Atjehstraat als uitvalsbasis. In eerste instantie richt men zich vooral op de jeugd met onder andere films; vanaf 1951 tot 1961 is evangelist J. Schouten, die zich meer op ouderen richt. Zondagschool wordt in het gereformeerde schoolgebouw gehouden aan Javastraat 126.
Een enkele keer is in de Ajehstraat een gereformeerde kerkdienst gehouden. Dit vond in de Tweede Wereldoorlog plaats. Eind juni 1942 krijgt de Joodsche Raad te horen dat de Amsterdamse Joden in Duitsland te werk zullen worden gesteld. Die zomer vindt in Amsterdam een aantal grote razzia’s plaats. Hieronder een kort verslag van voor zover de enig bekende Gereformeerde kerkdienst in de Indische Buurt. Het verslag is afkomstig uit het boekje Herinneringen aan en rondom de Funenkerk. 1889 – 28 juli – 1964, van (scriba) J.F. Fleurbaay.
Zoals reeds opgemerkt, is de kerk een zondag voor de meeste Funenkerkers niet bereikbaar geweest. Dat was de in-tragische zondag in de zomer van 1942, die bekend zal blijven als de zondag van de massale razzia’s onder de Joden. Al vroeg in de morgen was het gehele oostelijk deel van de stad beneden de Singelgracht hermetisch afgesloten door de bezettende macht. Dus ook de brug voor de Zeeburgerstraat. Bij de Muiderpoort of meer westelijk hoefde men het ook niet te proberen. Alleen de Funenkerkers, die van boven de Singelgracht kwamen, konden de kerk bereiken. Dat waren er uiteraard niet veel. Zij waren die morgen aangewezen op preeklezen. Want Ds. J. Vrolijk, toen te Zeist, die die morgen in de Funen zou voorgaan en, naar ik meen, logeerde ten huize van Dr. van ‘t Veer in de 2de Oosterparkstraat, kon de kerk ook niet bereiken. Daar stonden we dan met z’n allen: voor de burg; een Duitse officier en enkele manschappen op de brug: onvermurwbaar! Na enige beraad was de noodoplossing spoedig gevonden; op naar de Atjehstraat! En daar hebben we dan onder leiding van Ds. Vrolijk onze Eredienst gehouden. De beide lokalen puilden uit. In de middag zou Dr. Wielenga in de kerk voorgaan. Dat kon. Maar achter de ” Sperrlinie” was de toestand nog precies hetzelfde. Weer preekte Ds. Vrolijk in de Atjehstraat. En er was doopsbediening. Een wasstel op een tafeltje als was het een doopvont. En zo zijn we dan die zondag als groter deel van de Funenkerkgemeente daar bijeen geweest. Deze zegen van de Dag des Heren mocht toch ons deel zijn.
Maar wat zich inmiddels aan het Muiderpoortstation en op de spoorlijn afspeelde, was erbarmelijk! Als vee werden onze joodse stadgenoten de goederenwagens ingedreven. Totdat de schuifdeuren van de wagons dichtgingen. En daar gingen ze, naar we later zouden weten: de ellende en de rampzaligheid tegemoet. We ervoeren van heel dichtbij de orgie van het goddeloos regime.
Vanaf begin jaren zestig vindt een grote uittocht uit de Funenkerk plaats. Dit hangt mede samen met het verhuizen van de oorspronkelijke bewoners naar de tuinsteden. Er wordt, met ds. J. van Tuinen, samenwerking gezocht met de Nederlands Hervormde Muiderkerk. Beide gemeenten zijn geinteresseerd in het appel tot het elkaar kerkelijk opzoeken, gedaan in 1961 door 18 predikanten uit zowel Nederlands Hervormde als Gereformeerde Kerken. In ieder geval vanaf 1970 (mogelijk al eerder) experimenteren Funenkerk en Muiderkerk met gezamenlijke kerkdiensten. In eerste instantie worden daarvoor de steeds minder bezochte tweede of avonddiensten voor gebruikt.
Zo vormt de Funenkerk, na een laatste eigen dienst op maart 1974 (voorganger ds. J.H. Alderse Baas), samen met de Muiderkerk een nieuwe Samen-op-Weggemeente en trekt bij de laatste in. In 1975 wordt de Funenkerk aan de Zeeburgerstraat definitief gesloopt.
ANDERE ARTIKELEN: 2018 Aanzet voor een geschiedenis van de Marokkaanse Indische Buurt 2016 Oproep Steun voor elkaar 2016 Teruggaan of blijven? 2016 Sociale bijdrage supermarket het Lange Mes 2016 Viering 1-jarig bestaan buurthuis Archipel op het Makassarplein 2016 Interview met Mustapha Khaddari 2016 Interview met Jan Beerenhout 2016 Interview met Ahmed Marcouch 2016 Interview met Ahmed El Mesri 2016 Ontroerend afscheid van Rob van Veelen 2016 Het verloren gaan van idealen 2016 Welkom bij de offerfeest maaltijden 2016 Luier van der Laan pleegde zelfmoord door ophanging 2016 Boeken in de Javastraat 2016 Offerfeest voor vluchtelingen en armen 2016 Nu inschrijven taalcursussen Assadaaka! 2016 Bekende Indische Buurters 2016 Uit de geschiedenis van het Ambonplein 2016 Sprokkelingen uit de geschiedenis van het Makassarplein 2011 Cameratoezicht 2009 Radicalisering 2004 Gevoelens van onveiligheid 2004 Belwinkels in de Javastraat 2001 in het ghetto ( ode aan de indische buurt) 2000 De wisselwoningen 1994 Reality-serie Bureau Balistraat 1997 Verslaafde schiet twee agenten neer 1996 Ulu Camii 1995 An Nasr Moskee 1993 De moord op Andre Hartman 1992 Nordholt doet grote hashvangst 1988 Medewerkers bezetten ontmoetingscentrum aan Javaplantsoen 1985 Buikschot 1982 Vijftien jaar cel voor B. uit de Bankastraat 1982 Horrorhuis aan de Kramatweg 1981 Anti-Fascisten tegen Amicales 1980 Enige kraakkranten 1979 Kraakgroep Indische Buurt 1979 De Buurtwinkel 1978 De pyromaan van de Soembawastraat 1978 Anarchistisch Nonnen Front 1977 Heroine 1977 Familiedrama leidt tot hamermoord 1976 Linkse actie 1975 Bordelen en sexadressen in de Indische Buurt 1974 Buikschot uit noodweer 1973 Experiment genezing 1973 Marokkaanse, Tunesische, Spaanse en Turkse buurtgenoten opgelet 1972 Het urinoir aan de Valentijnkade 1971 Leefbaarheidsproblemen van onze buurt 1970 BB - weg ermee! 1970 Auditie voor Hair in het Bavohuis 1969 Het grootste bejaardenhuis van Nederland 1967 Etage brandt uit in de Ternatestraat 1966 1966: 8 kleuterscholen, 19 lagere scholen en 10 scholen voor voortgezet onderwijs 1965 Outsiders in de Archipel 1964 Boer Koekoek in de Indische Buurt 1964 Doopsgezind Jeugdhonk in de Tweede Atjehstraat 1964 Moord in de Perlakstraat 1961 C.P.N. demonstreert tegen atoombewapening 1960 Ernstig tramongeval 1960 Ontploffing op het Ceramplein 1959 Met getrokken pistool op de Valentijnkade 1958 Boenen ter ere Gods 1958 EVC-man afgetuigd in telefooncel 1957 Een verhoord gebed in de Gorontalostraat 1955 Jaap Brandenburg spreekt in de Archipel 1954 Europese Defensie gemeenschap = fascisme 1952 Hand verloren aan de Riouwstraat 1951 Militaire oefeningen in de Indische Buurt 1950 Overtreding van het hamsterverbod 1950 Jopie en Louis Agterberg en Frantiszek Janiga 1949 Wielerronde Indische Buurt 1949 Dienstweigering aan de Gorontalostraat 1948 Koningin Juliana bezoekt de Indische Buurt 1948 Waarheidswinkel 1946 Herbegraving Jelle Posthuma 1945 Meester Padding 1945 Ontspanningsvereniging Flevo 1945 Schietpartij op de Dam 1945 Katja, beul van Vught 1944 Hongerwinter 1943 N.S.B.-ers 1943 Bommen op de Eltheto! 1942 Max Blokzijl spreekt 1942 Jeugdstorm marcheert! 1942 Zum Stehlen ausgeschickt 1941 Moord in de Javastraat 1941 Februaristaking in de Indische Buurt 1941 De Veemarkt veroverd op de Joden! 1941 W.A. actief in de Javastraat 1941 De vermoording van de Joodse Indische Buurt 1941 Ds. Tonnon 1941 De verwijdering van Joodse leerlingen van de Ambachtschool aan het Timorplein 1940 Bommen op de buurt 1940 Zwartepoorte kampioen... 1940 Inzameling voor gebombardeerd Rotterdam 1940 Oorlog in de Indische Buurt 1939 Shell Sportpark 1939 Pontificale hoogmis 1938 Het oude Zeeburg verdwijnt 1937 Jeugddag Indische Buurt 1937 Tuchteloze jeugd 1937 Razzia in de Padangstraat 1936 RK vroedvrouwen 1936 Revolutiebouw 1935 Fietsplaatjes 1935 Een tweede wijkpredikant voor de Elthetokerk 1935 De Rimboe wordt Huize Ambon 1935 Don Bosco-huis 1934 Het mastenbos aan de Insulindeweg 1934 Amsterdamsch Genootschap voor Werkverschaffing voor Onvolwaardigen 1934 Weigering Wilhelmus te zingen 1933 Het Thälmann-huis 1933 Pastoor van der Wiel 1933 Drie Duitsers 1933 Gered uit de greep van Hitler 1933 Clubgebouw Archipel 1933 Centraal Comité tegen de Radiowoeker versus Radiocentrale Broertjes 1932 Liefdesdrama in de Minahassastraat 1932 Liefdestwist? 1932 Werkloozen Strijd Comité Obistraat 1932 Agitprop vanuit de Minahassastraat 1932 Brief van een Roomsch kameraadje 1932 Samuel Verdoner, de laatste gazzen van de Indische Buurt 1931 Hersteld Luthers aan de Toministraat 1931 Rotte vis 1931 Iepen 1931 Eigenaar steenloods velt steenzetter met hamer 1931 Verkiezingsstrijd tussen C.H.U. en A.R.P. 1931 Brand in de Javastraat 1931 Optreden van Corry Vonk in het Bavohuis 1931 Het massaal spreekkoor 1930 De Nederlandse vlag misbruikt 1930 Het jonge Pieter Jellen-werk 1930 Pater Bijlhout gaat naar de Oost 1930 Joyriding 1930 Politietoezicht 1930 Gereformeerd 1930 De markt in de Javastraat 1930 Een bibliotheek voor de Indische Buurt 1930 Onhoudbare toestand bij tunnel Zeeburgerdijk 1929 Lourdes 1929 Vrijgekocht door missievriendjes 1929 Aanhouding diamantbewerker in Ombilinstraat 1929 Moord in de Gerardus Majella 1929 Venters zien geen uitweg 1929 Consultatiebureau aan de Baweanstraat 1928 Niasplein wordt Makassarplein 1928 Esperantovereniging Tagigas en l'Oriento 1928 Rechouwous-jeugd op stap 1928 Gebouw de Schakel 1928 Blind 1927 Buurtvereniging Ceram 1927 Verzuiling in het jeugdwerk 1927 Onmin in de Boetonstraat 1927 Bakkers 1927 De voorlopers van de A.H. Gerhardschool 1927 Rechercheur Kok: de eerste drugsdode in de Indische Buurt 1926 Afsluiting van de Diemerdijk 1926 Schutting 1926 Opening R.K. meisjesschool Ambonplein 1926 Het lokaal van het Leger des Heils 1926 Een wandeling door de nieuwe 'Archipelwijk' 1925 Het Zeeburgerdorp 1925 Demping van de Polderwetering 1925 Wijding 1925 Rechouwous, de Joodsche Vereeniging voor de Indische Buurt 1925 Geen man, geen cent voor het leger 1925 De rode vlag vanuit Niasstraat 61 1925 Groepsgebouw de Toorts 1925 Jan Ceton, onderwijzer aan de Bankastraat, communist 1924 Elthetokerk, bouw en opening 1924 Nieuwe straten 1924 De aanleg van de Riouwstraat 1924 Winkelweek Indische Buurt 1924 De oprichting van de Eerste Elthetoschool aan de Riouwstraat 1922 Premiewoningen voor arbeiders 1921 Een jongen, die een meisje bleek 1921 De storm 1921 Het Java-Kwartier 1921 Christelijke propaganda 1920 Een gouden swastika voor mevrouw Vrij 1920 Kinderspel in de jaren tien en twintig 1919 Moord in de Djambistraat 1918 Brand bij café Koopmans 1918 De aanleg van het Zuiderzeepark 1917 Broodoproer en revolutie 1917 Militairen maken de buurt onveilig 1917 Abortus aan de Zeeburgerdijk 1916 Zeeburgerkermis 1916 Onteigening bouwgronden 1915 Slaat den smeris dood 1914 Mene Tekel 1914 De Wild-West-Show van Texas-Tex 1914 Het noodziekenhuis aan de Zeeburgerdijk 1913 Nieuwe tramplannen 1913 Het Bavohuis 1912 Wijkgebouw Eltheto: de eerste jaren 1911 De Berlageblokken 1911 Eigen Haard bouwt Lombokstraat, Lampongstraat en Padangstraat 1911 Vereeniging voor onderwijs op Gereformeerde Grondslag 1911 Nieuw stratenplan 1911 De blindeninrichting aan de Celebesstraat 1909 De communistische Indische Buurt 1908 Jacob Pierik verdrinkt 1908 De bouwmaatschappij tot verkrijging van eigen woningen 1907 Smit springt uit het raam 1906 Stadstrand 1906 De Sabbathpaal op de Zeeburgerdijk 1905 Balistraat 48 1905 Fietsverbod 1905 Smokkelroute Zeeburgerdijk 1905 Uitslag eerste verkiezingen Indische Buurt 1905 Zweminrichting aan het Nieuwe Diep 1905 Theosofische Uitgeverszaak "Gnosis" 1903 Nieuw Muiderpoortstation 1903 Kinderlokker 1903 Moord in de Celebesstraat 1903 Derde Ambachtschool aan het Timorplein 1903 Politie in de Indische Buurt 1903 Dagpauwoog 1902 Een tramritje 1902 Arabieren 1902 Doorgang Eerste van Swindenstraat-Javastraat 1902 Relletjes in de Javastraat 1902 Illegaal caféwezen 1901 Een wandeling met Jac. P. Thijsse 1901 De wielerbaan 1900 Bierdrinkende jeugd 1900 Een nieuwe school aan de Bankastraat 1899 Snorrende kogel 1897 Floretstoot door het hoofd 1897 Bouw van de Indische Buurt 1895 De lijnbaan 1894 Halte Zeeburgerdijk 1893 Vereeniging buiten de Muiderpoort 1891 Vingertop 1890 Civiele werken rond de Zeeburgerdijk 1889 De tramomnibus 1889 Zeearend aan de Zeeburgerdijk 1887 Hotel Zeeburg 1886 Het tweede abbatoir 1886 Ergerlijk dronkemanstoneel 1882 Een dierenvriend 1881 De eerste scholen aan de Zeeburgerdijk 1881 Onzedelijke taferelen 1881 Een drankzuchtig hoekje 1880 Ringslangen 1880 Onderweg Zeeburgerdijk bestraat 1877 Een wandeling 1877 Spoorwegongeluk aan de Zeeburgerdijk 1877 Verplaatsing van de Veemarkt 1876 Gemeente Nieuwer-Amstel, Gemeente Diemen, Gemeente Amsterdam 1862 De Zeeburgerdijk als vuilnisbelt 1854 Driedubbele moord aan de Ringdijk 1844 Revolutionair aan de Oetewaelerweg 1804 Harddraverij 1761 De proef van de cole ANTIPIRIQUE 1756 Runderpest in Zeeburg 1744 Buitenplaats te huur aan de Hogendyk 1739 Een vondeling aan de Hogedijk 1733 Paalworm 1733 Oude Geele Vliegende Haerige Windhond 1714 Opening Joodse begraafplaats 1681 Verslibbing 1663 Herberg Zeeburg 1651 De Zeeburgerdijk breekt door 1647 Herberg 't Vosje 1631 Watermolen en gemaal 1563 Mijlpaal 1328 Outersdorp 1307 Zeeburgerdijk was Sint Anthonisdijk
Indische Buurt 