Voor Mellouki
Het gaat te ver om over nederzettingenpolitiek of hernieuwd kolonialisme te spreken. Toch deed het me wel denken aan ons roemruchte koloniale verleden: de bezieling waarmee Mellouki Cadat ons vanaf een kleine verhoging vanuit de gated community van de buurtmoestuin op het Makassarplein toesprak. Dit gebied was duidelijk veroverd op de wildernis daarbuiten, de Indische Buurt van voor 2006, de Wild East. De bewoners waarop dit gebied veroverd was, waren voor een deel nog waar te nemen op de bankjes en sportvelden buiten de hekken: met name behoofddoekte moslimvrouwen met kinderen. Het waren daarbij duidelijk niet de laatsten der Mohicanen: er waren er nog meer dan genoeg.
Alhoewel ik een liefhebber van beschaving ben en een expansieve inborst heb, was er aan de bijeenkomst voor mij iets storends. En dat was het feit dat ik me – als toch intellectueel onder de intellectuelen – niet helemaal thuisvoelde in het gezelschap. En het duurde even voor ik er achter kwam waarom dat ook alweer was. Het was vanwege de verborgen laiciserende tendens die altijd bij Amsterdamse overheidsbijeenkomsten aanwezig is. Het leek me goed om dit gevoel – als ode aan de overleden buurtactivisten die gisteren in de gesprekken tijdens onze gemeenschappelijke maaltijd herdacht werden – eens toe te lichten op deze website, in de vorm van een uitnodiging tot openbaar gesprek over het verschil tussen laïcité en tolerantie, en tevens een pleidooi te houden voor het zoeken van meer samenwerking tussen overheid en de bestaande religieuze organisaties in buurt en stad.
Laïcité en tolerantie
Mensen met een religieuze levensovertuiging doen niet graag mee met een feestje van de Gemeente Amsterdam. Dat komt door de verborgen laiciserende tendens die meestal aanwezig is. Ik heb hier als christen persoonlijke (o.a. werk)ervaring mee en het is ook op die basis dat veel overtuigde moslims in de Indische Buurt geneigd zijn – buiten het strict noodzakelijke – zich verre van enige overheidsbemoeienis te houden. Is dit nu een probleem? Ik vind van wel en ben van mening dat het hoog tijd is dat we van dat verouderde laiciseren afkomen. Maar eerst een korte uitleg over het verschil tussen laïcité en tolerantie.
In de Verenigde Staten van Amerika werd al wat eerder in de achttiende eeuw een ander concept ontwikkeld: tolerantie. Daarbij is de openbare ruimte niet religievrij, zoals bij laïcité, maar is er voor alle religies in principe een plaats, waarbij er door onderhandeling voor gezorgd moet worden dat de verschillende religies elkaar niet bijten.
Het concept laïcité werd ontwikkeld vanuit een totalitaire situatie en heeft daarmee een totalitair karakter. Het begrip tolerantie werd ontwikkeld in een situatie van veel ruimte en weinig regels (‘Wild West’), en is daarmee veel meer op een basissituatie van onbepaaldheid, van vrijheid gebaseerd.
Hoe zit dat in Nederland en met name in Amsterdam?
Amsterdam was in de zeventiende eeuw een vrijhaven voor andersdenkenden en had meer gevoel voor de Amerikaanse vrijheidstrijd dan voor de Franse Revolutie. Met de opkomst van een zich tegen iedere vorm van religie afzettende socialisme – godsdienst als opium voor het volk – in de negentiende eeuw kwam daar verandering in. Voorlopig werd dit in Nederland door de verzuiling opgevangen: het socialisme als een godsdienst als de andere godsdiensten. De verzuilde situatie hield tot na de Tweede Wereldoorlog stand.
Door het wegvallen van een heel belangrijke zuil andersdenkenden – de (religieuze) Joden – verschoof het evenwicht na de Tweede Wereldoorlog sterk. Bovendien begonnen de overblijvende zuilen uit elkaar te vallen. In de jaren vijftig en zestig werd met name door socialisten en katholieken gewerkt aan een nieuw totaalconcept: een alles beheersende staat, dat sneuvelde onder de stormloop van 1968.
Onder leiding van een vernieuwingsbeweging werd nu de aanval op de religie vol ingezet en werd deze zoveel mogelijk bestreden en uit het sociale domein verdreven. Vanuit de fraai klinkende leuze van intolerantie tegen de intoleranten werd zelfs het in het openbaar uitspreken van op basis van religie gebaseerde opvattingen een hachelijke zaak; in ieder geval als men nog tot het weldenkend deel der mensheid beschouwd wenste te worden.
Laïcité had daarmee tolerantie verdrongen.
Nieuwe situatie
Met de komst van grote hoeveelheden religieuze gastarbeiders wijzigde de situatie. Waar in eerste instantie verwacht werd dat dezen in een Darwinistisch gezien versneld emancipatieproces van hun godsdienst af zouden raken, gebeurde dit in werkelijkheid veel minder dan verwacht.
Daarbij brak het postmodernisme door, wat een relativering betekent van de absoluutheid van het lang gekoesterd wetenschappelijk (‘positivistisch’) wereldbeeld dat in voormalig weldenkende groeperingen zoveel opgeld deed. In die nieuwe situatie zitten we vandaag de dag.
Naar ik meen is het concept laïcité in Nederland echter sterker dan eerder, ondanks de verzwakking van het socialisme in rabiaat atheistische vorm. Dat heeft zeker te maken met de breed gevoelde afkeer van, en angst voor de nieuwe religieuzen in Nederland: de moslims,maar ook met de opmars van een ander concept: het op risicobeheersing gebaseerde technologisch totaalsysteem, waarbinnen het moeilijk is om vrije ruimte te creeren en waarbij oncontroleerbare afwijkingen – het systeem kan bepaald geen goddelijke ingevingen of ingrepen gebruiken – steeds minder te tolereren zijn. Dat laatste is mijns inziens overigens in principe een bedreiging voor de mensheid en het leven in het algemeen.
Religie in de openbare ruimte
Die gedachten over de uitbanning van religie uit de openbare ruimte zijn inmiddels bijzonder onproductief. Grote groepen van de bevolking worden als onmondig of zelfs als vijandig ervaren. Deze tweedeling komt de maatschappij niet ten goede.
Daarom zou ik willen pleiten voor het overboord gooien van het verouderde, (pre-post-)moderne exclusieve begrip laïcité, en het omhelzen van het (post-post-moderne) inclusieve begrip tolerantie. Dat betekent dat de zichtbaarheid van religie in de openbare ruimte door de Amsterdamse overheid niet in het verborgene bestreden zou moeten worden, maar getolereerd en als vanzelfsprekend ervaren. Uiteraard niet zonder de bijbehorende toenaderende bewegingen te maken, ook en vooral in sociaal-economische zin.
Daarmee komen samenwerkingsprocessen op gang, waarbij uiteraard ook onderhandelen gevoerd dienen te worden. Op die manier kan de Amsterdamse samenleving, bijvoorbeeld in de Indische Buurt, inclusiever worden en kan en mag meer betrokkenheid van op het ogenblik niet aangehaakte bewoners verwacht worden. Dat is een spannend proces, maar zal vanuit een oprechte behoefte aan wederzijdse toenadering die al dan niet latent aanwezig is, zeker vrucht dragen.
Wat ik gisteren zag op het Makassarplein, was een enorme tweedeling. Binnen de hekken van de buurtmoestuin – de veroverde ruimte – stonden de welzijnswerkers, de bestuurders en de mensen van de woningbouwverenigingen. Buiten de hekken -the Wild East – bevond zich de bevolking, grotendeels religieus- gehoofddoekte moeders met hun kinderen – en niet meedoend in een systeem dat zij in hun reliositeit uiteindelijk terecht als identiteitsbedreigend ervarend.
Daarom zou ik beleidsmakers en mensen van woningverenigingen willen adviseren om de komende periode eens goed na te denken over de impact van laiciserende tendensen, de voordelen van een meer inclusieve houding ten opzichte van religie op een rijtje te zetten en ook daadwerkelijk na te denken over veranderingsstrategieen waarbij religie een meer vanzelfsprekende plaats in het publiek domein zou kunnen gaan innemen, inclusief alle empowerment die daarmee gepaard gaat voor wie nu vooral als andersdenkenden (‘zij’ versus ‘wij’) gezien worden.
Rogier Schravendeel
ANDERE ARTIKELEN: 2016 Oproep Steun voor elkaar 2016 Teruggaan of blijven? 2016 Sociale bijdrage supermarket het Lange Mes 2016 Viering 1-jarig bestaan buurthuis Archipel op het Makassarplein 2016 Interview met Mustapha Khaddari 2016 Interview met Jan Beerenhout 2016 Interview met Ahmed Marcouch 2016 Interview met Ahmed El Mesri 2016 Ontroerend afscheid van Rob van Veelen 2016 Het verloren gaan van idealen 2016 Welkom bij de offerfeest maaltijden 2016 Luier van der Laan pleegde zelfmoord door ophanging 2016 Boeken in de Javastraat 2016 Offerfeest voor vluchtelingen en armen 2016 Nu inschrijven taalcursussen Assadaaka! 2016 Bekende Indische Buurters 2016 Uit de geschiedenis van het Ambonplein 2016 Sprokkelingen uit de geschiedenis van het Makassarplein 2011 Cameratoezicht 2009 Radicalisering 2004 Gevoelens van onveiligheid 2004 Belwinkels in de Javastraat 2001 in het ghetto ( ode aan de indische buurt) 2000 De wisselwoningen 1994 Reality-serie Bureau Balistraat 1997 Verslaafde schiet twee agenten neer 1996 Ulu Camii 1995 An Nasr Moskee 1993 De moord op Andre Hartman 1992 Nordholt doet grote hashvangst 1988 Medewerkers bezetten ontmoetingscentrum aan Javaplantsoen 1985 Buikschot 1982 Vijftien jaar cel voor B. uit de Bankastraat 1982 Horrorhuis aan de Kramatweg 1981 Anti-Fascisten tegen Amicales 1980 Enige kraakkranten 1979 Kraakgroep Indische Buurt 1979 De Buurtwinkel 1978 De pyromaan van de Soembawastraat 1978 Anarchistisch Nonnen Front 1977 Heroine 1977 Familiedrama leidt tot hamermoord 1976 Linkse actie 1975 Bordelen en sexadressen in de Indische Buurt 1974 Buikschot uit noodweer 1973 Experiment genezing 1973 Marokkaanse, Tunesische, Spaanse en Turkse buurtgenoten opgelet 1972 Het urinoir aan de Valentijnkade 1971 Leefbaarheidsproblemen van onze buurt 1970 BB - weg ermee! 1970 Auditie voor Hair in het Bavohuis 1969 Het grootste bejaardenhuis van Nederland 1967 Etage brandt uit in de Ternatestraat 1966 1966: 8 kleuterscholen, 19 lagere scholen en 10 scholen voor voortgezet onderwijs 1965 Outsiders in de Archipel 1964 Boer Koekoek in de Indische Buurt 1964 Doopsgezind Jeugdhonk in de Tweede Atjehstraat 1964 Moord in de Perlakstraat 1961 C.P.N. demonstreert tegen atoombewapening 1960 Ernstig tramongeval 1960 Ontploffing op het Ceramplein 1959 Met getrokken pistool op de Valentijnkade 1958 Boenen ter ere Gods 1958 EVC-man afgetuigd in telefooncel 1957 Een verhoord gebed in de Gorontalostraat 1955 Jaap Brandenburg spreekt in de Archipel 1954 Europese Defensie gemeenschap = fascisme 1952 Hand verloren aan de Riouwstraat 1951 Militaire oefeningen in de Indische Buurt 1950 Overtreding van het hamsterverbod 1950 Jopie en Louis Agterberg en Frantiszek Janiga 1949 Wielerronde Indische Buurt 1949 Dienstweigering aan de Gorontalostraat 1948 Koningin Juliana bezoekt de Indische Buurt 1948 Waarheidswinkel 1946 Herbegraving Jelle Posthuma 1945 Meester Padding 1945 Ontspanningsvereniging Flevo 1945 Schietpartij op de Dam 1945 Katja, beul van Vught 1944 Hongerwinter 1943 N.S.B.-ers 1943 Bommen op de Eltheto! 1942 Max Blokzijl spreekt 1942 Jeugdstorm marcheert! 1942 Zum Stehlen ausgeschickt 1941 Moord in de Javastraat 1941 Februaristaking in de Indische Buurt 1941 De Veemarkt veroverd op de Joden! 1941 W.A. actief in de Javastraat 1941 De vermoording van de Joodse Indische Buurt 1941 Ds. Tonnon 1941 De verwijdering van Joodse leerlingen van de Ambachtschool aan het Timorplein 1940 Bommen op de buurt 1940 Zwartepoorte kampioen... 1940 Inzameling voor gebombardeerd Rotterdam 1940 Oorlog in de Indische Buurt 1939 Shell Sportpark 1939 Pontificale hoogmis 1938 Het oude Zeeburg verdwijnt 1937 Jeugddag Indische Buurt 1937 Tuchteloze jeugd 1937 Razzia in de Padangstraat 1936 RK vroedvrouwen 1936 Revolutiebouw 1935 Fietsplaatjes 1935 Een tweede wijkpredikant voor de Elthetokerk 1935 De Rimboe wordt Huize Ambon 1935 Don Bosco-huis 1934 Het mastenbos aan de Insulindeweg 1934 Amsterdamsch Genootschap voor Werkverschaffing voor Onvolwaardigen 1934 Weigering Wilhelmus te zingen 1933 Het Thälmann-huis 1933 Pastoor van der Wiel 1933 Drie Duitsers 1933 Gered uit de greep van Hitler 1933 Clubgebouw Archipel 1933 Centraal Comité tegen de Radiowoeker versus Radiocentrale Broertjes 1932 Liefdesdrama in de Minahassastraat 1932 Liefdestwist? 1932 Werkloozen Strijd Comité Obistraat 1932 Agitprop vanuit de Minahassastraat 1932 Brief van een Roomsch kameraadje 1932 Samuel Verdoner, de laatste gazzen van de Indische Buurt 1931 Hersteld Luthers aan de Toministraat 1931 Rotte vis 1931 Iepen 1931 Eigenaar steenloods velt steenzetter met hamer 1931 Verkiezingsstrijd tussen C.H.U. en A.R.P. 1931 Brand in de Javastraat 1931 Optreden van Corry Vonk in het Bavohuis 1931 Het massaal spreekkoor 1930 De Nederlandse vlag misbruikt 1930 Het jonge Pieter Jellen-werk 1930 Pater Bijlhout gaat naar de Oost 1930 Joyriding 1930 Politietoezicht 1930 Gereformeerd 1930 De markt in de Javastraat 1930 Een bibliotheek voor de Indische Buurt 1930 Onhoudbare toestand bij tunnel Zeeburgerdijk 1929 Lourdes 1929 Vrijgekocht door missievriendjes 1929 Aanhouding diamantbewerker in Ombilinstraat 1929 Moord in de Gerardus Majella 1929 Venters zien geen uitweg 1929 Consultatiebureau aan de Baweanstraat 1928 Niasplein wordt Makassarplein 1928 Esperantovereniging Tagigas en l'Oriento 1928 Rechouwous-jeugd op stap 1928 Gebouw de Schakel 1928 Blind 1927 Buurtvereniging Ceram 1927 Verzuiling in het jeugdwerk 1927 Onmin in de Boetonstraat 1927 Bakkers 1927 De voorlopers van de A.H. Gerhardschool 1927 Rechercheur Kok: de eerste drugsdode in de Indische Buurt 1926 Afsluiting van de Diemerdijk 1926 Schutting 1926 Opening R.K. meisjesschool Ambonplein 1926 Het lokaal van het Leger des Heils 1926 Een wandeling door de nieuwe 'Archipelwijk' 1925 Het Zeeburgerdorp 1925 Demping van de Polderwetering 1925 Wijding 1925 Rechouwous, de Joodsche Vereeniging voor de Indische Buurt 1925 Geen man, geen cent voor het leger 1925 De rode vlag vanuit Niasstraat 61 1925 Groepsgebouw de Toorts 1925 Jan Ceton, onderwijzer aan de Bankastraat, communist 1924 Elthetokerk, bouw en opening 1924 Nieuwe straten 1924 De aanleg van de Riouwstraat 1924 Winkelweek Indische Buurt 1924 De oprichting van de Eerste Elthetoschool aan de Riouwstraat 1922 Premiewoningen voor arbeiders 1921 Een jongen, die een meisje bleek 1921 De storm 1921 Het Java-Kwartier 1921 Christelijke propaganda 1920 Een gouden swastika voor mevrouw Vrij 1920 Kinderspel in de jaren tien en twintig 1919 Moord in de Djambistraat 1918 Brand bij café Koopmans 1918 De aanleg van het Zuiderzeepark 1917 Broodoproer en revolutie 1917 Militairen maken de buurt onveilig 1917 Abortus aan de Zeeburgerdijk 1916 Zeeburgerkermis 1916 Onteigening bouwgronden 1915 Slaat den smeris dood 1914 Mene Tekel 1914 De Wild-West-Show van Texas-Tex 1914 Het noodziekenhuis aan de Zeeburgerdijk 1913 Nieuwe tramplannen 1913 Het Bavohuis 1912 Wijkgebouw Eltheto: de eerste jaren 1911 De Berlageblokken 1911 Eigen Haard bouwt Lombokstraat, Lampongstraat en Padangstraat 1911 Vereeniging voor onderwijs op Gereformeerde Grondslag 1911 Nieuw stratenplan 1911 De blindeninrichting aan de Celebesstraat 1909 De communistische Indische Buurt 1908 Jacob Pierik verdrinkt 1908 De bouwmaatschappij tot verkrijging van eigen woningen 1907 Smit springt uit het raam 1906 Stadstrand 1906 De Sabbathpaal op de Zeeburgerdijk 1905 Balistraat 48 1905 Fietsverbod 1905 Smokkelroute Zeeburgerdijk 1905 Uitslag eerste verkiezingen Indische Buurt 1905 Zweminrichting aan het Nieuwe Diep 1905 Theosofische Uitgeverszaak "Gnosis" 1903 Nieuw Muiderpoortstation 1903 Kinderlokker 1903 Moord in de Celebesstraat 1903 Derde Ambachtschool aan het Timorplein 1903 Politie in de Indische Buurt 1903 Dagpauwoog 1902 Een tramritje 1902 Arabieren 1902 Doorgang Eerste van Swindenstraat-Javastraat 1902 Relletjes in de Javastraat 1902 Illegaal caféwezen 1901 Een wandeling met Jac. P. Thijsse 1901 De wielerbaan 1900 Bierdrinkende jeugd 1900 Een nieuwe school aan de Bankastraat 1899 Snorrende kogel 1897 Floretstoot door het hoofd 1897 Bouw van de Indische Buurt 1895 De lijnbaan 1894 Halte Zeeburgerdijk 1893 Vereeniging buiten de Muiderpoort 1891 Vingertop 1890 Civiele werken rond de Zeeburgerdijk 1889 De tramomnibus 1889 Zeearend aan de Zeeburgerdijk 1887 Hotel Zeeburg 1886 Het tweede abbatoir 1886 Ergerlijk dronkemanstoneel 1882 Een dierenvriend 1881 De eerste scholen aan de Zeeburgerdijk 1881 Onzedelijke taferelen 1881 Een drankzuchtig hoekje 1880 Ringslangen 1880 Onderweg Zeeburgerdijk bestraat 1877 Een wandeling 1877 Spoorwegongeluk aan de Zeeburgerdijk 1877 Verplaatsing van de Veemarkt 1876 Gemeente Nieuwer-Amstel, Gemeente Diemen, Gemeente Amsterdam 1862 De Zeeburgerdijk als vuilnisbelt 1854 Driedubbele moord aan de Ringdijk 1844 Revolutionair aan de Oetewaelerweg 1804 Harddraverij 1761 De proef van de cole ANTIPIRIQUE 1756 Runderpest in Zeeburg 1744 Buitenplaats te huur aan de Hogendyk 1739 Een vondeling aan de Hogedijk 1733 Paalworm 1733 Oude Geele Vliegende Haerige Windhond 1714 Opening Joodse begraafplaats 1681 Verslibbing 1663 Herberg Zeeburg 1651 De Zeeburgerdijk breekt door 1647 Herberg 't Vosje 1631 Watermolen en gemaal 1563 Mijlpaal 1328 Outersdorp 1307 Zeeburgerdijk was Sint Anthonisdijk
Indische Buurt 