Uit de geschiedenis van het Ambonplein

NIEUW! Lees ook de Geschiedenis van de Dapperbuurt!

Oorsprong

Het Ambonplein is genoemd naar het eiland Ambon, het hoofdeiland van de Molukken, tegenwoordig een Indonesische eilandgroep. De aanleg van het Ambonplein behoort tot de tweede bouwfase van de Indische Buurt en begint in 1923.

Bouw en woongeschiedenis

In juli 1923 wordt een terrein van 3.035 m2 aan het Ambonplein (en tevens aan verlengde Sumatrastraat en 2 nog onbenoemde straten) in erfpacht uitgegeven aan het Amsterdamsch Bouwbureau (dir. S.L. Rabbie en H.L. de Jong) voor een erfpachtprijs van fl. 1.41/m2/j., om 21 percelen te bouwen, waarin 4 winkels met woningen, 100 woningen en een café. Per juni 1924 wordt ook aan de N.V. Bouwmaatschappij Ambon I een terrein in erfpacht uitgegeven. Er wordt zeer snel gebouwd, wat later grote moeilijkheden zal opleveren wegens verzakkingen. Vanaf oktober 1924 worden de eerste woningen opgeleverd en aangeboden. Een tweede bovenhuis op Ambonplein 2 (‘prachtig gelegen’) wordt in 1925 aangeboden voor fl. 9 per week. Ook de bekende makelaar L. Boomsma, die overal in de Indische Buurt panden in bezit heeft, verhuurt bovenwoningen, vanaf fl. 7,25 per week.

Het Ambonplein zal gedomineerd worden door de architect Jan Stuyt ontworpen Gerardus Majellakerk met daaromheen gelegen scholen en bijgebouwen, inclusief zusterklooster, pastorie en kosterswoning. Het Ambonplein is daarmee de Rooms Katholieke enclave in de Indische Buurt, vergelijkbaar met bijvoorbeeld het Linnaeushof, waar de R.K. Kerk De Martelaren van Gorcum gevestigd is met daarom de bijgebouwen. Toch zullen niet alleen de katholieken, maar ook de communisten een belangrijk stempel op het plein zetten, waarover later meer. In juli 1925 wordt de eerste steen gelegd en op 8 december 1926 wordt de kerk al ingezegend.

Al in juli 1924 is er voor de eerste keer sprake van zettingen, waardoor woningen beschadigd raken. De Telegraaf meldt hierover.

AMSTERDAM, 8 Juli. – In de Sumatrastraat bij het Ambonplein zijn een paar huizen, welke nog betrekkelijk nieuw zijn, aan het verzakken geraakt. Het Bouw- en Woningtoezicht moest stutten aanbrengen. Er moeten nu eenige nieuwe palen geplaatst worden, en een der muren moet opnieuw gefundeerd worden.

De grond in de Indische Buurt is zeer verschillend van gesteldheid. Op de eene plaats moet daarom met langere palen geheid worden, dan de andere. Vermoedelijk is hiermede niet voldoende rekening gehouden bij den bouw der huizen.

De klachten over de kwaliteit van de woningen en met name de schade die optreedt blijft aanhouden. Zo schrijft communistisch dagblad De Tribune op 26 september 1932:

Op het Ambonplein is een woning, waar in het plafond zoo gebarsten is, dat de kalk in de soep valt! De huurder heeft dan ook geweigerd huur te betalen zoo lang het zaakje niet gemaakt is. […] Arbeiders! Wij moeten goed begrijpen, dat we zonder strijd niets, maar dan ook niets winnen. Wanneer wij genoegen nemen met een slechte woning, dan vindt de huisbaas het allang best. Het is noodzakelijk, dat we ons georganiseerd in den strijd begeven. Eischt algeheele verbetering van uw woningen en lagere huurprijzen. Kiest uw eigen leiding. Laat u niet om den tuin leiden door knechtjes van Kroon of andere misleiders, die u van den werkelijken strijd afhouden.

Het gaat van kwaad tot erger. Uiteindelijk zal 12 jaar na de bouw al een blok huizen moeten worden afgebroken, waarna een grondig onderzoek van de Gemeente volgt naar de oorzaak van de slechte kwaliteit van de woningen. Vooral de kwaliteit van het heien, gecombineerd met een slecht ondergrond, blijkt de oorzaak van het falen te zijn. In de jaren zeventig tenslotte wordt tot grootschalige sloop en herinrichting overgegaan. De gebouwen van de Rooms Katholieke enclave zullen overigens gehandhaafd blijven.

De sociale samenstelling van het zuidwestelijke kwadrant van de Indische Buurt verandert sterk na de grootschalige sloop. Het percentage niet-westerse allochtonen in de buurt rond het Ambonplein is momenteel ca. 70%.

Sociale geschiedenis

De sociale geschiedenis van het Ambonplein wordt gedomineerd door de Gerardus Majellakerk en aanliggende gebouwen, de door de strijd tussen communisten en nationaal socialisten in 1934. Bijzondere gebeurtenissen zijn verder de begrafenis van rechercheur Kok, de moord in de Gerardus Majellakerk, het bedolven raken in de zandbak van een 10-jarige jongen in 1950 (hij wordt gered) en enige schietpartijen rond 1990, waarbij diverse gewonden vallen.

Winkels

Op Ambonplein 2 is een winkelpand gevestigd, waarin drogist J.H. Melchers halverwege 1929 failliet gaat. Hierna trekt boekhandel Reichart in het pand, die opgevolgd wordt door G.J.M. Overvliet, die een leesbibliotheek drijft. Overvliet wordt opgevolgd door M. Dijk, die op hetzelfde adres boekhandel Amstel vestigt. Daarna hult de geschiedenis van dit adres zich vooralsnog in duisternis.

Het pand op Ambonplein 4, dat in handen is van makelaar Boomsma, is ook een winkelpand. Hier zit in ieder geval in 1930 een filiaal van Bullet Rijwielen, vermoedelijk van de R.K. winkelier A.J. Jansen. In de winkel worden in 1935 lijsten opgehangen van afgelaste R.K. voetbalwedstrijden. Nog in januari 1945 zit de familie Jansen op dit adres, wat blijkt uit een advertentie van mevrouw Jansen-Naterop, die wanhopig op zoek is naar levenstekenen van haar familieleden uit Nijmegen.

Pand Ambonplein nummer 6 wordt door makelaar Boomsma in eerste instantie gebruikt als verhuurkantoor. Vanaf 1932 zit hier in ieder geval een schoenmaker, H. Rijkers. Hoe het verder met deze winkel verloopt is niet bekend. T.C. Hoeben, Ambonplein 6, is in ieder geval in juli 1946 via De Waarheid op zoek naar de familie Wiesehahn, met als laatste adres Dresden in februari 1945.

Op Ambonplein 8 zit een slager, vermoedelijk de heer Leibrand Junior. Deze vertrekt in 1934; het pand, dat door makelaar Boomsma voor fl. 18 per week wordt aangeboden, raakt niet zo gemakkelijk meer verhuurd in crisistijd. Na de Tweede Wereldoorlog wordt uit het pand allerhande meubilair en huisinrichting, inclusief tapijten verkocht; een naam is vooralsnog niet bekend.

In februari 1925 zit op Ambonplein 10 een zekere Van Rooy, die Depothouder is voor De Lelie Over het Y, Stoomen en Verven. Begin 1940 wordt het pand te huur aangeboden voor fl. 8/week als winkelhuis met dagverblijf. Op hetzelfde adres zit in 1969 een zekere Van Lin, waar men zich kan aanmelden als men bezorger van De Tijd wil worden. Over Van Lin is verder niets bekend.

Op Ambonplein 12 zit in februari 1927 J.H. Melcher, die filiaalhouder is voor Brillant Scheerpoeder, waarvoor geadverteerd wordt in het Nieuw Israelitisch Weekblad. Hij voert Drogisterij De Aesculaap en adverteert in april 1930 met “Ook in de Indische Buurt star-mesjes 5 ct. per stuk. Melchers gaat in augustus 1931 failliet. Van latere winkeliers op dit adres is niets bekend.

Op Ambonplein 14 zit in ieder geval van 1935-1939 het Rooms Katholieke levensmiddelenbedrijf de Ruiter. Het pand wordt daarna gebruikt door pianohandel Benner, die zich tot maar liefst 1967 weet te handhaven. Daarna is hier kapsalon M. Kruyt gevestigd.

Een tweede boekhandel op het Ambonplein is gevestigd op nummer 18. Dit is de Rooms Katholieke Boekhandel Valk (voorganger: J. Damman), die ook een Vincentiusbibliotheek voert, kaartjes en loten verkoopt voor allerhande katholieke festiviteiten (zoals jaarlijkse H. Sacramentsprocessie, Sint Antoniusloterij waarbij Lourdesreis te wonnen valt) en ook het afhaaladres is voor reacties op anonieme advertenties in De Tijd. Boekhandel Valk wordt eind 1935 (RK) boekhandel Hachmang, die het niet lang uithoudt. In ieder geval vanaf 1940 zit hier een kapper.

Op de nummers 20-22 zit in eerste instantie tot 1934 een cafe. Vanaf 1936 zit op Ambonplein 22 een (RK) rijwielhandel. Na de Tweede Wereldoorlog zit hier nog steeds een rijwielhandel, maar niet langer katholiek: De Bruyn’s Rijwielhandel adverteert uitsluitend in De Waarheid.

Op Ambonplein 26-I woont de eigenaar van een schoenmakerij op Ambonplein 26, Jakob Chalem. Hij en zijn vrouw Martha Chalem-Van Coevorden worden door de Nationaal Socialisten in 1942 in Auschwitz vermoord. Op Ambonplein 26-III zit in 1926 een vestenmaker.

Op Ambonplein 28-I zit in januari Besteldienst Oost.

Op Ambonplein 30 zit in 1970 Kramer’s Groentehandel.

In september 1988 krijgt architect Herman Hertzberger de Merkelbachprijs voor zijn ontwerp van de in 1981 gebouwde Evenaarschool op Ambonplein 52. Deze school is inmiddels weer gesloten en wordt vandaag de dag gebruikt als buurthuis nieuwe stijl door een scala van organisaties, als Diversiteitsland, de Stichting voor Interculturele Participatie en Integratie, de Marokaanse Raad, de Turkse Ouderenraad, de Voedselbank, Welzijnsorganisatie Dynamo en anderen.

Op Ambonplein 7-hs zit in december 1944 een kleermaker, C. Moolenaar

In mei 1924 blijkt uit een bericht in Het Volk dat op Ambonplein 11 drogisterij Nahuyzen een zaak geopend heeft. ‘De smaakvolle inrichting van winkel en etalage, doet ons vermoeden dat de fa. Nahuyzen spoedig bekend zal zijn als de drogisterij in dit nieuwe stadsgedeelte.’ Vanaf ca. 1940 of eerder is hier een rijwielhandel gevestigd.

Ambonplein 13 is het adres van de pastorie van de Gerardus Majellakerk, van waaruit veel Rooms Katholieke activiteiten worden georganiseerd.

Het Karrewiel op Ambonplein 17 is in ieder geval in juli 1981 actief. Er worden filmavonden gehouden.

Het kerkgebouw van de Gerardus Majellaparochie heeft de nummers 13-79. In het gebouw zit tegenwoordig Participatiecentrum Vonk, voor mensen die actief willen worden in de maatschappij, een weggeefwinkel, welzijnsorganisatie CIVIC, het Nederlands Philharmonisch Orkest, het VIP (Vroege Interventie Psychose)-team, het Mentrum, kinderopvang Partou Girafje, het Nederlands Kamerorkest, Het Clara Wichmann Instituur (dat het politiek functioneren op religieuze basis in Nederland door de S.G.P. definitief onmogelijk maakte), Atria (voorheen Aletta/Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV)), kennisinstituur voor emancipatie en vrouwengeschiedenis en nog vele andere organisaties.

In 1952 tenslotte is er sprake van een koffiehuis Ambon, waar met kaartjes voor de feestavond van Klaverjasclub Vriendschap is troef kan krijgen. Het is niet bekend waar dit koffiehuis Ambon precies stond.

ANDERE ARTIKELEN: 2018 Aanzet voor een geschiedenis van de Marokkaanse Indische Buurt 2016 Oproep Steun voor elkaar 2016 Teruggaan of blijven? 2016 Sociale bijdrage supermarket het Lange Mes 2016 Viering 1-jarig bestaan buurthuis Archipel op het Makassarplein 2016 Interview met Mustapha Khaddari 2016 Interview met Jan Beerenhout 2016 Interview met Ahmed Marcouch 2016 Interview met Ahmed El Mesri 2016 Ontroerend afscheid van Rob van Veelen 2016 Het verloren gaan van idealen 2016 Welkom bij de offerfeest maaltijden 2016 Luier van der Laan pleegde zelfmoord door ophanging 2016 Boeken in de Javastraat 2016 Offerfeest voor vluchtelingen en armen 2016 Nu inschrijven taalcursussen Assadaaka! 2016 Bekende Indische Buurters 2016 Uit de geschiedenis van het Ambonplein 2016 Sprokkelingen uit de geschiedenis van het Makassarplein 2011 Cameratoezicht 2009 Radicalisering 2004 Gevoelens van onveiligheid 2004 Belwinkels in de Javastraat 2001 in het ghetto ( ode aan de indische buurt) 2000 De wisselwoningen 1994 Reality-serie Bureau Balistraat 1997 Verslaafde schiet twee agenten neer 1996 Ulu Camii 1995 An Nasr Moskee 1993 De moord op Andre Hartman 1992 Nordholt doet grote hashvangst 1988 Medewerkers bezetten ontmoetingscentrum aan Javaplantsoen 1985 Buikschot 1982 Vijftien jaar cel voor B. uit de Bankastraat 1982 Horrorhuis aan de Kramatweg 1981 Anti-Fascisten tegen Amicales 1980 Enige kraakkranten 1979 Kraakgroep Indische Buurt 1979 De Buurtwinkel 1978 De pyromaan van de Soembawastraat 1978 Anarchistisch Nonnen Front 1977 Heroine 1977 Familiedrama leidt tot hamermoord 1976 Linkse actie 1975 Bordelen en sexadressen in de Indische Buurt 1974 Buikschot uit noodweer 1973 Experiment genezing 1973 Marokkaanse, Tunesische, Spaanse en Turkse buurtgenoten opgelet 1972 Het urinoir aan de Valentijnkade 1971 Leefbaarheidsproblemen van onze buurt 1970 BB - weg ermee! 1970 Auditie voor Hair in het Bavohuis 1969 Het grootste bejaardenhuis van Nederland 1967 Etage brandt uit in de Ternatestraat 1966 1966: 8 kleuterscholen, 19 lagere scholen en 10 scholen voor voortgezet onderwijs 1965 Outsiders in de Archipel 1964 Boer Koekoek in de Indische Buurt 1964 Doopsgezind Jeugdhonk in de Tweede Atjehstraat 1964 Moord in de Perlakstraat 1961 C.P.N. demonstreert tegen atoombewapening 1960 Ernstig tramongeval 1960 Ontploffing op het Ceramplein 1959 Met getrokken pistool op de Valentijnkade 1958 Boenen ter ere Gods 1958 EVC-man afgetuigd in telefooncel 1957 Een verhoord gebed in de Gorontalostraat 1955 Jaap Brandenburg spreekt in de Archipel 1954 Europese Defensie gemeenschap = fascisme 1952 Hand verloren aan de Riouwstraat 1951 Militaire oefeningen in de Indische Buurt 1950 Overtreding van het hamsterverbod 1950 Jopie en Louis Agterberg en Frantiszek Janiga 1949 Wielerronde Indische Buurt 1949 Dienstweigering aan de Gorontalostraat 1948 Koningin Juliana bezoekt de Indische Buurt 1948 Waarheidswinkel 1946 Herbegraving Jelle Posthuma 1945 Meester Padding 1945 Ontspanningsvereniging Flevo 1945 Schietpartij op de Dam 1945 Katja, beul van Vught 1944 Hongerwinter 1943 N.S.B.-ers 1943 Bommen op de Eltheto! 1942 Max Blokzijl spreekt 1942 Jeugdstorm marcheert! 1942 Zum Stehlen ausgeschickt 1941 Moord in de Javastraat 1941 Februaristaking in de Indische Buurt 1941 De Veemarkt veroverd op de Joden! 1941 W.A. actief in de Javastraat 1941 De vermoording van de Joodse Indische Buurt 1941 Ds. Tonnon 1941 De verwijdering van Joodse leerlingen van de Ambachtschool aan het Timorplein 1940 Bommen op de buurt 1940 Zwartepoorte kampioen... 1940 Inzameling voor gebombardeerd Rotterdam 1940 Oorlog in de Indische Buurt 1939 Shell Sportpark 1939 Pontificale hoogmis 1938 Het oude Zeeburg verdwijnt 1937 Jeugddag Indische Buurt 1937 Tuchteloze jeugd 1937 Razzia in de Padangstraat 1936 RK vroedvrouwen 1936 Revolutiebouw 1935 Fietsplaatjes 1935 Een tweede wijkpredikant voor de Elthetokerk 1935 De Rimboe wordt Huize Ambon 1935 Don Bosco-huis 1934 Het mastenbos aan de Insulindeweg 1934 Amsterdamsch Genootschap voor Werkverschaffing voor Onvolwaardigen 1934 Weigering Wilhelmus te zingen 1933 Het Thälmann-huis 1933 Pastoor van der Wiel 1933 Drie Duitsers 1933 Gered uit de greep van Hitler 1933 Clubgebouw Archipel 1933 Centraal Comité tegen de Radiowoeker versus Radiocentrale Broertjes 1932 Liefdesdrama in de Minahassastraat 1932 Liefdestwist? 1932 Werkloozen Strijd Comité Obistraat 1932 Agitprop vanuit de Minahassastraat 1932 Brief van een Roomsch kameraadje 1932 Samuel Verdoner, de laatste gazzen van de Indische Buurt 1931 Hersteld Luthers aan de Toministraat 1931 Rotte vis 1931 Iepen 1931 Eigenaar steenloods velt steenzetter met hamer 1931 Verkiezingsstrijd tussen C.H.U. en A.R.P. 1931 Brand in de Javastraat 1931 Optreden van Corry Vonk in het Bavohuis 1931 Het massaal spreekkoor 1930 De Nederlandse vlag misbruikt 1930 Het jonge Pieter Jellen-werk 1930 Pater Bijlhout gaat naar de Oost 1930 Joyriding 1930 Politietoezicht 1930 Gereformeerd 1930 De markt in de Javastraat 1930 Een bibliotheek voor de Indische Buurt 1930 Onhoudbare toestand bij tunnel Zeeburgerdijk 1929 Lourdes 1929 Vrijgekocht door missievriendjes 1929 Aanhouding diamantbewerker in Ombilinstraat 1929 Moord in de Gerardus Majella 1929 Venters zien geen uitweg 1929 Consultatiebureau aan de Baweanstraat 1928 Niasplein wordt Makassarplein 1928 Esperantovereniging Tagigas en l'Oriento 1928 Rechouwous-jeugd op stap 1928 Gebouw de Schakel 1928 Blind 1927 Buurtvereniging Ceram 1927 Verzuiling in het jeugdwerk 1927 Onmin in de Boetonstraat 1927 Bakkers 1927 De voorlopers van de A.H. Gerhardschool 1927 Rechercheur Kok: de eerste drugsdode in de Indische Buurt 1926 Afsluiting van de Diemerdijk 1926 Schutting 1926 Opening R.K. meisjesschool Ambonplein 1926 Het lokaal van het Leger des Heils 1926 Een wandeling door de nieuwe 'Archipelwijk' 1925 Het Zeeburgerdorp 1925 Demping van de Polderwetering 1925 Wijding 1925 Rechouwous, de Joodsche Vereeniging voor de Indische Buurt 1925 Geen man, geen cent voor het leger 1925 De rode vlag vanuit Niasstraat 61 1925 Groepsgebouw de Toorts 1925 Jan Ceton, onderwijzer aan de Bankastraat, communist 1924 Elthetokerk, bouw en opening 1924 Nieuwe straten 1924 De aanleg van de Riouwstraat 1924 Winkelweek Indische Buurt 1924 De oprichting van de Eerste Elthetoschool aan de Riouwstraat 1922 Premiewoningen voor arbeiders 1921 Een jongen, die een meisje bleek 1921 De storm 1921 Het Java-Kwartier 1921 Christelijke propaganda 1920 Een gouden swastika voor mevrouw Vrij 1920 Kinderspel in de jaren tien en twintig 1919 Moord in de Djambistraat 1918 Brand bij café Koopmans 1918 De aanleg van het Zuiderzeepark 1917 Broodoproer en revolutie 1917 Militairen maken de buurt onveilig 1917 Abortus aan de Zeeburgerdijk 1916 Zeeburgerkermis 1916 Onteigening bouwgronden 1915 Slaat den smeris dood 1914 Mene Tekel 1914 De Wild-West-Show van Texas-Tex 1914 Het noodziekenhuis aan de Zeeburgerdijk 1913 Nieuwe tramplannen 1913 Het Bavohuis 1912 Wijkgebouw Eltheto: de eerste jaren 1911 De Berlageblokken 1911 Eigen Haard bouwt Lombokstraat, Lampongstraat en Padangstraat 1911 Vereeniging voor onderwijs op Gereformeerde Grondslag 1911 Nieuw stratenplan 1911 De blindeninrichting aan de Celebesstraat 1909 De communistische Indische Buurt 1908 Jacob Pierik verdrinkt 1908 De bouwmaatschappij tot verkrijging van eigen woningen 1907 Smit springt uit het raam 1906 Stadstrand 1906 De Sabbathpaal op de Zeeburgerdijk 1905 Balistraat 48 1905 Fietsverbod 1905 Smokkelroute Zeeburgerdijk 1905 Uitslag eerste verkiezingen Indische Buurt 1905 Zweminrichting aan het Nieuwe Diep 1905 Theosofische Uitgeverszaak "Gnosis" 1903 Nieuw Muiderpoortstation 1903 Kinderlokker 1903 Moord in de Celebesstraat 1903 Derde Ambachtschool aan het Timorplein 1903 Politie in de Indische Buurt 1903 Dagpauwoog 1902 Een tramritje 1902 Arabieren 1902 Doorgang Eerste van Swindenstraat-Javastraat 1902 Relletjes in de Javastraat 1902 Illegaal caféwezen 1901 Een wandeling met Jac. P. Thijsse 1901 De wielerbaan 1900 Bierdrinkende jeugd 1900 Een nieuwe school aan de Bankastraat 1899 Snorrende kogel 1897 Floretstoot door het hoofd 1897 Bouw van de Indische Buurt 1895 De lijnbaan 1894 Halte Zeeburgerdijk 1893 Vereeniging buiten de Muiderpoort 1891 Vingertop 1890 Civiele werken rond de Zeeburgerdijk 1889 De tramomnibus 1889 Zeearend aan de Zeeburgerdijk 1887 Hotel Zeeburg 1886 Het tweede abbatoir 1886 Ergerlijk dronkemanstoneel 1882 Een dierenvriend 1881 De eerste scholen aan de Zeeburgerdijk 1881 Onzedelijke taferelen 1881 Een drankzuchtig hoekje 1880 Ringslangen 1880 Onderweg Zeeburgerdijk bestraat 1877 Een wandeling 1877 Spoorwegongeluk aan de Zeeburgerdijk 1877 Verplaatsing van de Veemarkt 1876 Gemeente Nieuwer-Amstel, Gemeente Diemen, Gemeente Amsterdam 1862 De Zeeburgerdijk als vuilnisbelt 1854 Driedubbele moord aan de Ringdijk 1844 Revolutionair aan de Oetewaelerweg 1804 Harddraverij 1761 De proef van de cole ANTIPIRIQUE 1756 Runderpest in Zeeburg 1744 Buitenplaats te huur aan de Hogendyk 1739 Een vondeling aan de Hogedijk 1733 Paalworm 1733 Oude Geele Vliegende Haerige Windhond 1714 Opening Joodse begraafplaats 1681 Verslibbing 1663 Herberg Zeeburg 1651 De Zeeburgerdijk breekt door 1647 Herberg 't Vosje 1631 Watermolen en gemaal 1563 Mijlpaal 1328 Outersdorp 1307 Zeeburgerdijk was Sint Anthonisdijk

Advertentie